Đề xuất mới về phân loại đơn vị hành chính

Theo dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định về phân loại đơn vị hành chính, Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là đơn vị hành chính loại đặc biệt. Các đơn vị hành chính còn lại được phân thành 3 loại (loại I, loại II, loại III). Dự thảo cũng đẩy mạnh thực hiện chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền.

Trung tâm Phục vụ hành chính công xã Việt Tiến, tỉnh Hưng Yên phục vụ nhân dân. (Ảnh PHẠM HÀ)

Bộ Nội vụ đã xây dựng dự thảo Nghị định về phân loại đơn vị hành chính (sau đây gọi tắt là dự thảo Nghị định), với 4 chương, 16 điều.

Cần thiết để triển khai Luật Tổ chức chính quyền địa phương

Bộ Nội vụ cho biết, ngày 12-6-2025, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 202/2025/QH15 về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025 và ngày 16-6-2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành 34 Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của 34 tỉnh, thành phố năm 2025.

Theo đó, cả nước có 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh (6 thành phố và 28 tỉnh), 3.321 đơn vị hành chính cấp xã (2.621 xã, 687 phường và 13 đặc khu).

Số lượng và quy mô của đơn vị hành chính cấp tỉnh và đơn vị hành chính cấp xã đã có biến động lớn so với trước thời điểm sắp xếp (trước tháng 6-2025). Cụ thể như sau:

Về cấp tỉnh, giảm 29 đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Diện tích tự nhiên trung bình của đơn vị hành chính cấp tỉnh là 9.743 km2, tăng 4.484 km2 (tăng 85,30%). Đơn vị hành chính cấp tỉnh có diện tích lớn nhất (Lâm Đồng) là 24.243,13 km2 (so với tỉnh có diện tích lớn nhất trước thời điểm tháng 6-2025 là 16.486,5 km2 (Nghệ An), tăng 7.756,63 km2 (47,05%).

Quy mô dân số trung bình của đơn vị hành chính cấp tỉnh là 3.362.519 người, tăng 1.547.826 người (tăng 85,3%); đơn vị hành chính cấp tỉnh có quy mô dân số lớn nhất (Thành phố Hồ Chí Minh) là 14.668.098 người (so với cấp tỉnh có quy mô dân số lớn nhất trước thời điểm tháng 6/2025 là 9.966.166 người (Thành phố Hồ Chí Minh), tăng 4.701.932 người (47,17%).

Quá trình sắp xếp các đơn vị hành chính năm 2025 đã làm thay đổi căn bản quy mô địa bàn và dân số trung bình, vượt xa ngưỡng chuẩn được xây dựng trong Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 (dưới đây gọi tắt là Nghị quyết số 1211).

Bên cạnh đó, việc hình thành “đặc khu” là loại hình đơn vị hành chính hoàn toàn mới, nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của Nghị quyết số 1211.

Nếu tiếp tục áp dụng các tiêu chí, thang điểm và ngưỡng phân loại cũ của Nghị quyết số 1211 thì sẽ dẫn đến tình trạng kết quả phân loại không còn sát với thực tế, làm sai lệch đánh giá về vị trí, vai trò, mức độ phát triển của từng địa phương, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến việc hoạch định chính sách, phân bổ nguồn lực và tổ chức bộ máy chính quyền.

Cùng với đó, thực tiễn triển khai các quy định về phân loại đơn vị hành chính tại Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 (sửa đổi, bổ sung tại Nghị quyết số 27/2022/UBTVQH15) trong thời gian qua đã bộc lộ một số điểm bất cập, hạn chế cụ thể.

Thứ nhất, theo quy định tại Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13, hệ thống tiêu chí phân loại đơn vị hành chính hiện nay còn mang tính thiên lệch về quy mô, khi tập trung chủ yếu vào dân số, diện tích và số lượng đơn vị trực thuộc (riêng hai tiêu chí dân số và diện tích có thể chiếm tới hơn một nửa tổng số điểm), trong khi nhóm tiêu chí phản ánh trình độ phát triển kinh tế-xã hội lại dừng ở các chỉ số truyền thống như tỷ lệ điều tiết ngân sách, thu nhập bình quân, tỷ lệ nghèo, tăng trưởng kinh tế… mà chưa bao quát các yếu tố “động” ngày càng có vai trò quyết định đối với hiệu quả quản trị địa phương, như tỷ lệ tăng năng suất lao động, các chỉ số phản ánh mức độ chuyển đổi số, cải cách thủ tục hành chính của chính quyền địa phương.

Điều này dẫn tới thực tế là các địa phương có dân số đông, diện tích lớn thường được xếp loại cao mà chưa phản ánh đúng nỗ lực cải cách, đổi mới trong quản trị và nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân.

Ngược lại, những địa phương quy mô nhỏ nhưng triển khai hiệu quả chuyển đổi số, chính quyền điện tử, cải cách thủ tục hành chính… lại khó cải thiện phân loại.

Thứ hai, theo quy định tại Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 giao Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận phân loại cấp tỉnh, Bộ trưởng Nội vụ quyết định với cấp huyện, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định với cấp xã; đồng thời yêu cầu Ủy ban nhân dân các cấp phải lập hồ sơ trình Hội đồng nhân dân cùng cấp thông qua trước khi gửi cơ quan có thẩm quyền và sau đó phải trải qua bước thẩm định của Hội đồng Trung ương, dẫn tới quy trình nhiều tầng nấc, mất nhiều thời gian, chi phí và chưa thể hiện rõ tinh thần phân cấp, phân quyền.

Thứ ba, Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 chỉ quy định việc phân loại đơn vị hành chính trong những trường hợp thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới mà không thiết lập cơ chế bắt buộc rà soát định kỳ, dẫn tới tình trạng nhiều địa phương “được xếp rồi để đó”, giữ nguyên loại hình hàng chục năm dù có biến động lớn về dân số, kinh tế-xã hội, năng lực quản trị, khiến kết quả phân loại không còn phản ánh đúng thực trạng, giảm giá trị sử dụng trong hoạch định chính sách, bố trí nguồn lực và không tạo động lực để chính quyền địa phương cải cách, đổi mới.

Từ những căn cứ chính trị, pháp lý và thực tiễn nêu trên, việc xây dựng Nghị định của Chính phủ quy định về phân loại đơn vị hành chính là cần thiết nhằm kịp thời triển khai thi hành Luật Tổ chức chính quyền địa phương, tạo lập hành lang pháp lý để các cơ quan, tổ chức của chính quyền địa phương thực hiện phân loại đơn vị hành chính, làm cơ sở để hoạch định chính sách phát triển kinh tế-xã hội; thu hút đầu tư, nâng cao chất lượng và điều kiện sống trên địa bàn đơn vị hành chính và xây dựng tổ chức bộ máy, chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức của chính quyền địa phương phù hợp với từng loại đơn vị hành chính.

Việc ban hành Nghị định nhằm cụ thể hóa các quy định tại Điều 3 của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15, bảo đảm đầy đủ cơ sở pháp lý để thực hiện việc phân loại đơn vị hành chính trong điều kiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương đã chuyển sang 2 cấp: cấp tỉnh và cấp xã. Đồng thời, xác lập khung pháp lý thống nhất, minh bạch và khả thi cho việc xác định tiêu chí, trình tự, thủ tục, thẩm quyền và cơ chế cập nhật kết quả phân loại đơn vị hành chính theo định kỳ.

Qua đó, bảo đảm việc phân loại phản ánh sát thực trạng quy mô, điều kiện phát triển, đặc thù vùng miền và năng lực vận hành của chính quyền địa phương, làm căn cứ quan trọng cho các công việc sau:

(1) Hoạch định chính sách phát triển kinh tế-xã hội phù hợp với từng loại hình đơn vị hành chính;

(2) Xây dựng tổ chức bộ máy, phân cấp quản lý và bố trí nguồn lực (nhân lực, tài lực) theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả;

(3) Thiết kế chế độ, chính sách tiền lương, phụ cấp, biên chế đối với đội ngũ cán bộ, công chức của chính quyền địa phương một cách hợp lý, công bằng và phù hợp với điều kiện thực tiễn.

Theo nhandan.vn