Khi phân quyền cần "phanh" và công nghệ cần "lá chắn"

 

Nổi bật trong phiên họp, các ĐBQH tỉnh Đồng Tháp thẳng thắn đặt ra vấn đề: Phân cấp, phân quyền là cần thiết nhưng đâu là giới hạn đỏ cho các dự án an ninh quốc gia và trước làn sóng trí tuệ nhân tạo (AI), làm thế nào để "an toàn của con người" không bị đặt sau lợi ích công nghệ?

 

 

Thảo luận dự án Luật Đầu tư (sửa đổi), nhiều ý kiến thảo luận về đầu tư kinh doanh có điều kiện và thủ tục đầu tư đặc biệt với tinh thần chung là thể chế hóa quyền tự do đầu tư, tạo môi trường minh bạch, thông thoáng nhưng có sự chọn lọc chiến lược, giảm cơ chế "xin - cho" và gắn ưu đãi với đổi mới sáng tạo, nâng cao nội lực Việt Nam.

 

Trong bối cảnh dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) đang đẩy mạnh xu hướng phân cấp cho địa phương, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) có những phân tích thấu đáo, đề nghị cần thận trọng giữ lại thẩm quyền quyết định ở cấp Trung ương đối với các dự án có tác động lớn đến an ninh, môi trường và đời sống dân sinh.

 

Đại biểu Phạm Văn Hòa phát biểu thảo luận tại hội trường.

 

Dẫn chứng cụ thể, đại biểu Hòa cho rằng, các dự án như lấn biển trên 500 ha, chuyển đổi rừng sản xuất trên 1.000 ha, hay di dân tái định cư từ 10.000 người trở lên tại miền núi vốn mang tính liên tục và ảnh hưởng sâu rộng, cần phải giữ nguyên thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư thuộc về Quốc hội thay vì giao cho Thủ tướng như đề xuất mới.

 

Đại biểu nhắc lại bài học đau xót từ các đợt bão lũ tại miền Trung, Tây Nguyên và các tỉnh phía Bắc thời gian qua và cho rằng, một phần nguyên nhân đến từ việc quản lý rừng chưa chặt chẽ.

 

"Việc này liên quan đến người dân thì phải thuộc thẩm quyền của Quốc hội, việc nào Quốc hội quyết Quốc hội chịu trách nhiệm với dân, không đổ thừa cho Chính phủ", đại biểu Hòa nhấn mạnh. Đặc biệt, đối với dự án điện hạt nhân, đại biểu khẳng định, đây là vấn đề quan trọng quốc gia, vì vậy phải do Quốc hội bàn thảo và quyết định.

 

Không chỉ dừng lại ở thẩm quyền của Quốc hội, đại biểu Hòa cũng bày tỏ lo ngại về việc giao quá nhiều quyền cho UBND cấp tỉnh đối với các dự án đặc thù như xây dựng mới cảng hàng không, chế biến dầu khí hay khai thác khoáng sản đất hiếm.

 

Đại biểu lập luận: "Hiện nay, cả nước cảng rất nhiều, nếu xây dựng mới mà không có ý kiến của bộ chuyên môn, không có ý kiến của Thủ tướng Chính phủ sẽ rất khó".

 

Đối với đất hiếm - nguồn tài nguyên chiến lược đang bị khai thác bừa bãi gây thất thoát lớn, đại biểu cho rằng sự tham gia quản lý của các bộ chuyên ngành là rào chắn cần thiết để bảo vệ tài sản quốc gia, không thể phó mặc hoàn toàn cho địa phương.

 

Cũng liên quan đến Luật Đầu tư, đại biểu Phạm Văn Hòa đề nghị rà soát lại danh mục 227 ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Đại biểu kiến nghị nên chuyển trách nhiệm quản lý các điều kiện chuyên ngành về cho các bộ chuyên ngành thay vì để Sở Tài chính địa phương phải gánh vác những nội dung không đúng chức năng.

 

Đặc biệt, đại biểu phản ứng gay gắt trước đề xuất đưa thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vào diện kinh doanh có điều kiện. "Loại hàng này đã cấm, không phải kinh doanh có điều kiện hay không điều kiện... Thuốc lá lậu nhập cho tràn lan chúng ta chưa quản lý được, bây giờ thêm loại này nữa", đại biểu Hòa kiến nghị cần thực hiện nghiêm Nghị quyết của Quốc hội về việc cấm sản xuất, mua bán các loại thuốc lá thế hệ mới này.

 

 

Tiếp tục thảo luận về dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí, các đại biểu thống nhất cao việc sửa đổi luật để khắc phục tình trạng lãng phí đang kìm hãm sự phát triển, đặc biệt là lãng phí trong các dự án công, các phần mềm chuyển đổi số "đắp chiếu" và quản lý tài sản công.

 

Tuy nhiên, ranh giới giữa việc khuyến khích tiết kiệm và can thiệp hành chính vào quyền sở hữu hợp pháp của người dân là vấn đề được cân nhắc kỹ lưỡng. Nhiều ý kiến cho rằng, luật cần tập trung xử lý lãng phí trong khu vực công. Đối với khu vực tư nhân và tiêu dùng của người dân, luật chỉ nên dừng lại ở mức độ khuyến khích, xây dựng nếp sống văn minh, tránh quy định cứng nhắc gây khó khăn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống.

 

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng phát biểu.

 

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định quan điểm xây dựng luật là không hình sự hóa các quan hệ kinh tế dân sự và tôn trọng quyền tài sản của tư nhân, chỉ điều chỉnh khi có sử dụng nguồn lực từ ngân sách nhà nước.

 

Liên quan đến đề xuất lấy ngày 31-5 hằng năm là "Ngày Toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí", Bộ trưởng nhấn mạnh đây là giải pháp quan trọng để lan tỏa tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đưa tiết kiệm trở thành thói quen thường ngày.

 

"Việc quy định tại dự thảo luật để phát động và duy trì thường niên Ngày Toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí là cần thiết, góp phần đưa thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trở thành tự giác, tự nguyện như là cơm ăn, nước uống, áo mặc hàng ngày như tại bài viết “Thực hành tiết kiệm” mà đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã đề cập".

 

Lãnh đạo Bộ Tài chính cũng giải thích rõ, một số nội dung chi tiết về định mức chi hay chế tài xử phạt sẽ không đưa hết vào luật này để tránh chồng chéo với các luật chuyên ngành khác. Cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục phối hợp với cơ quan thẩm tra để hoàn thiện dự án luật trình Quốc hội thông qua.

 

 

Buổi chiều, các đại biểu chuyển sang thảo luận về Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), cả đại biểu Phạm Văn Hòa và đại biểu Nguyễn Thanh Cầm (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) đều thống nhất quan điểm: Phát triển AI là tất yếu, nhưng quản lý rủi ro phải là ưu tiên hàng đầu.

 

Đại biểu Phạm Văn Hòa nhận định, dù AI ưu việt đến đâu thì cũng do con người tạo r và "hễ là con người tạo ra thì cũng có thể bị lỗi kỹ thuật". Do đó, đại biểu đề xuất Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ thử nghiệm (sandbox) cho các công nghệ AI, đặc biệt là các công nghệ rủi ro cao, thay vì để doanh nghiệp "tự bơi" rồi mới kiểm soát.

 

Đại biểu cũng lưu ý cần phân biệt rạch ròi giữa Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo và Ban Chỉ đạo Quốc gia về chuyển đổi số để tránh chồng chéo nhiệm vụ và lãng phí ngân sách.

 

Một điểm nhấn trong phát biểu của đại biểu Hòa là yêu cầu minh bạch hóa AI thông qua "gắn nhãn". Đại biểu lo ngại khi AI có thể ghép đầu người này vào mình người khác, giả giọng nói, khuôn mặt, thậm chí cả ADN giống hệt con người thật.

 

"Cái việc mà gắn nhãn mác cho trí tuệ nhân tạo này là rất cần thiết... để cho người tiêu dùng biết phân biệt rõ đâu là công nghệ AI và đâu là hoạt động truyền thống" - đại biểu Hòa nhấn mạnh. Đồng thời, trách nhiệm pháp lý phải được san sẻ rõ ràng cho 4 chủ thể: Nhà phát triển, nhà cung cấp, bên triển khai và người sử dụng, tránh tình trạng "quýt làm cam chịu" khi công nghệ bị sử dụng vào mục đích xấu.

 

Tiếp nối mạch tư duy về rủi ro công nghệ, đại biểu Nguyễn Thanh Cầm đã đưa ra những cảnh báo chấn động về mặt trái của AI. Đại biểu bày tỏ sự băn khoăn về nguy cơ "xói mòn niềm tin" khi ranh giới thật - giả bị xóa nhòa, AI thao túng tâm lý, hành vi và làm suy giảm khả năng tư duy độc lập - những phẩm chất cốt lõi làm nên con người.

 

Đại biểu Nguyễn Thanh Cầm phát biểu thảo luận tại hội trường.

 

Trước bối cảnh đó, đại biểu Cầm đề nghị điều chỉnh nguyên tắc xuyên suốt của dự thảo luật. Thay vì chỉ "lấy con người làm trung tâm", đại biểu kiến nghị sửa thành "lấy lợi ích và sự an toàn của con người làm trung tâm". Đại biểu Cầm lập luận rằng, trong một lĩnh vực mới và khó như AI, sự an toàn phải được đặt lên hàng đầu.

 

Liên quan đến cơ sở dữ liệu quốc gia về AI, đại biểu Cầm yêu cầu bổ sung quy định bảo vệ "bí mật cá nhân, bí mật gia đình, thông tin về cuộc sống riêng tư" bên cạnh các bí mật Nhà nước và kinh doanh. Đây là "lá chắn" cần thiết để bảo vệ quyền riêng tư của công dân trong kỷ nguyên dữ liệu số.

 

Kết thúc bài phát biểu, đại biểu Nguyễn Thanh Cầm trích dẫn lời kêu gọi từ một hội nghị thượng đỉnh tại Pháp, cảnh báo rằng nếu chỉ tập trung đầu tư phát triển tính năng mà lơ là "An toàn AI" (AI Safety), nhân loại có thể đối mặt với nguy cơ diệt vong.

 

"Nếu mất kiểm soát đối với trí tuệ nhân tạo, loài người có thể biến mất trong 10 năm". Lời cảnh báo này như một hồi chuông, nhắc nhở các nhà lập pháp về tầm quan trọng của việc xây dựng các hệ thống đánh giá, cảnh báo và kiểm soát rủi ro ngay trong chính sách phát triển AI của quốc gia.

 

Phiên thảo luận khép lại với thông điệp rõ ràng: Dù là phân cấp đầu tư hay phát triển trí tuệ nhân tạo, mục tiêu cuối cùng vẫn phải là sự an toàn, ổn định và lợi ích bền vững của quốc gia và người dân.