"Giữ lửa" làng nghề chạm khắc gỗ Lương Hòa Lạc

Ở xã Lương Hòa Lạc, nghề chạm khắc gỗ là nghề truyền thống mà người xưa để lại cho vùng đất này. Trải qua thăng trầm của thời gian, người dân nơi đây vẫn giữ được tinh hoa của nghề. Việc lưu giữ, phát triển nghề truyền thống không chỉ là cách để phát huy giá trị, tạo việc làm, thu nhập ổn định cho nhiều lao động địa phương, mà còn là trách nhiệm, niềm tự hào của những thế hệ kế cận nối nghiệp cha ông.

“THỔI HỒN” VÀO GỖ

Cũng là tạo tác trên gỗ, nhưng khác với nghề thợ mộc, nghề chạm khắc cần sự khéo léo, sáng tạo và “đôi mắt nghệ thuật” nhiều hơn. Khác với quá trình tạo ra chiếc ghế, chiếc bàn hay tủ quần áo theo kiểu dáng rập khuôn, mỗi tác phẩm chạm khắc ra đời là duy nhất.

Anh Bùi Anh Vũ bên các tác phẩm do mình tạo ra.

Tuy có thể cùng kích thước, hình dáng nhưng cái “thần”, cái “hồn” của mỗi tác phẩm đều có sự khác biệt. Dưới bàn tay tài hoa của người thợ, khối gỗ vô tri dần trở nên đầy sức sống. Có dịp quan sát quá trình chạm khắc, sẽ thấy được sự tỉ mỉ, kỳ công của những người thợ tài hoa nơi dây.

Anh Bùi Anh Vũ (ấp Lương Phú B, xã Lương Hòa Lạc), hơn 46 tuổi nhưng có trên 30 năm gắn bó với nghề chạm khắc gỗ. Anh kể, khi còn nhỏ, dù là con nhà nông nhưng anh đam mê vẽ và thấy các chú xung quanh nhà chạm khắc gỗ, anh rất thích.

Học hết lớp 9, anh quyết định học nghề chạm khắc gỗ. Sau bao năm học, ra nghề, làm công, đến nay, anh gầy dựng được cơ sở sản xuất gỗ mỹ nghệ tại gia đình. Có cơ sở tại nhà, anh được các chủ trại mộc khác đặt hàng chạm khắc gỗ...

Để giữ nghề và đáp ứng yêu cầu người sử dụng, anh Vũ đầu tư mua máy chạm khắc trên 300 triệu đồng.

Có tay nghề cùng với niềm đam mê, sản phẩm của anh được mọi người biết đến ngày càng nhiều. Anh Vũ cho biết, nghề chạm khắc gỗ hầu hết các công đoạn đều làm bằng thủ công. Vì vậy, khi chọn gỗ cũng phải thật tỉ mỉ, ít cong vênh, có độ dẻo, dai, khi khô không nứt và không bị mối, mọt. Bên cạnh đó, người thợ phải có sự khéo léo để các đường nét đục, chạm phải sắc; hình dáng, chi tiết của bản chạm khắc phải sinh động, có “hồn”...

Để sản phẩm đa dạng hơn, anh Vũ đầu tư trang bị máy chạm khắc vi tính. Anh thường xuyên lên mạng tìm kiếm mẫu mã, sáng tạo ra các tác phẩm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người sử dụng. Anh Vũ chia sẻ, có những tác phẩm phải chạm hoàn toàn bằng tay, giá thành cao, nhưng cũng có những chi tiết có thể chạm máy, vừa giảm sức lao động, vừa giảm giá thành. Vì thế, anh cố gắng đầu tư máy chạm để tạo ra những sản phẩm vừa đảm bảo tính nghệ thuật, vừa giảm giá thành, phù hợp với nhiều đối tượng sử dụng.

Anh Bùi Quốc Phong bắt đầu đến với nghề từ năm 18 tuổi. Học hết lớp 12, anh Phong bắt đầu theo học nghề chạm khắc gỗ ở một nghệ nhân lớn tuổi khác. Gần 30 năm theo nghề, anh Phong có thể chạm khắc sản phẩm từ đơn giản đến tinh xảo. Anh Phong chia sẻ, không phải ai cũng có thể học và gắn bó với nghề.

Bản thân người làm nghề chạm khắc gỗ trước hết phải khéo tay, phải có lòng kiên nhẫn. Bởi nếu muốn chạm được một món đồ, không phải chỉ vài ngày là xong, có sản phẩm người làm phải bỏ công hằng tháng, tỉ mỉ từng đường nét mới có thể hoàn thành sản phẩm. Những sản phẩm làm dù là theo đơn đặt hàng của khách cũng phải “có hồn”. 

GIỮ NGHỀ TRUYỀN THỐNG

Nghệ nhân Lê Văn Hùng (cơ sở chạm Ba Nữ) cũng đến với nghề chạm khắc gỗ từ năm 1983. Hơn 40 năm gắn bó với nghề, ông đã đào tạo ra nhiều lớp thợ có tay nghề cao. Chỉ cần khách chọn theo mẫu có sẵn hoặc chụp ảnh mang đến là ông có thể đáp ứng được yêu cầu. Ông Hùng cho biết, nghề này cho thu nhập khá, nhất là đối với những người có tay nghề.

Nghệ nhân Lê Văn Hùng (Cơ sở chạm Ba Nữ) và anh Lê Minh Quân đang cần mẫn tạo ra những tác phẩm độc đáo.

Tuy nhiên, muốn gắn bó với nghề, người thợ phải khéo tay và kiên nhẫn, bởi tất cả những sản phẩm làm ra đều đòi hỏi sự chăm chút, tỉ mỉ của người thợ, như thế sản phẩm mới “có hồn” và giữ chân được khách hàng.

Nói về những bước thăng trầm của nghề chạm khắc gỗ, ông Hùng hồi tưởng lại: Lúc trước nghề này rất thịnh; sau đó, do ảnh hưởng kinh tế thị trường, nghề này dần mai một. Những người làm lâu năm cũng không còn gắn bó nhiều với nghề. Mãi đến thời gian gần đây, khi nhu cầu sử dụng đồ gỗ trở lại, người sử dụng ngày càng nhiều, thì nghề chạm khắc gỗ từng bước được khôi phục.

Ngay từ nhỏ, anh Lê Minh Quân đã thấy cha mình (nghệ nhân Lê Văn Hùng) tạo ra những tác phẩm tinh tế từ gỗ. Khi lớn lên, anh quyết định nối nghiệp cha theo nghề chạm khắc. Anh Quân chia sẻ: “Tôi may mắn khi được kế nghiệp nghề truyền thống của gia đình.

Cha tôi là thợ chạm khắc gỗ nên từ khi tôi còn nhỏ, ông thường dạy tôi rằng, nghề này rất quý, qua bàn tay cần cù, tâm huyết và sáng tạo của người lao động, những khối gỗ vô tri có thể trở thành những sản phẩm giá trị. Muốn có sản phẩm đạt giá trị nghệ thuật cao phải trải qua một quy trình kỹ thuật phức tạp và điều quan trọng là nghệ nhân phải biết cách “thổi hồn” vào từng sản phẩm.

Có như vậy, sản phẩm làm ra sẽ có hoa văn sắc nét, tinh xảo và chứa đựng những giá trị riêng vốn có của mỗi làng nghề. Đến thế hệ chúng tôi, việc trân trọng và giữ nghề, làm mới nghề, phát triển nghề phù hợp với xu hướng, thị hiếu của thị trường không chỉ là để phát triển kinh tế gia đình, mà còn là trách nhiệm, nghĩa vụ để lưu giữ những nét đẹp văn hóa mà cha ông để lại”.

Dưới đôi tay chai sần, thô kệch, những hoa văn, đường nét uyển chuyển, sống động trên nền gỗ vô tri, khô cứng lần lượt hiện ra. Mỗi người thợ khi tạo tác ra một bức tượng, tấm phù điêu hay chiếc lục bình đều gửi gắm cả cái tâm của mình trong đó.

Càng quý hơn nữa khi những người thợ không ai “giấu nghề” cho riêng mình. Tất cả họ đều mong muốn truyền thụ hết tinh hoa cho thế hệ tương lai, để nghề chạm khắc vững vàng tồn tại và phát triển.

Tuy nhiên, hiện nay nghề chạm khắc gỗ ở Lương Hòa Lạc vẫn còn gặp nhiều khó khăn do nhiều nguyên nhân. Theo các nghệ nhân nơi đây, để giữ gìn, khôi phục và phát triển nghề truyền thống chạm khắc gỗ, trăn trở lớn nhất của những nghệ nhân là đào tạo lớp kế thừa để truyền nghề và cần những điểm tập trung trưng bày sản phẩm, kết nối giao thương, nguồn nguyên liệu, mở các lớp tập huấn để trao đổi kinh nghiệm. Bên cạnh đó, cần có chính sách giúp cho các hộ còn gắn bó với nghề có cơ hội tiếp cận các nguồn vốn vay để mở rộng sản xuất...

SỚM MAI