Công nghệ chế biến sau thu hoạch: Đòn bẩy nâng tầm nông sản Đồng Tháp

Đồng Tháp, vùng đất được mệnh danh là “thủ phủ nông sản” của miền Tây Nam bộ, đang cho thấy bước chuyển mình mạnh mẽ trong hành trình xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững. Trong đó, ứng dụng công nghệ chế biến sau thu hoạch đang trở thành chìa khóa giúp nâng cao giá trị gia tăng, tăng sức cạnh tranh và khẳng định vị thế của nông sản địa phương trên thị trường trong và ngoài nước.

Việc tập trung vào khâu “hậu sản xuất” không chỉ giúp nâng cao giá trị gia tăng, kéo dài vòng đời sản phẩm, mà còn mở ra cơ hội chinh phục các thị trường khó tính trên thế giới. Qua đó, ngành Nông nghiệp Đồng Tháp đang từng bước chuyển mình từ mô hình sản xuất nông nghiệp truyền thống sang kinh tế nông nghiệp hiện đại, mang lại hiệu quả kinh tế cao và bền vững.

CHÌA KHÓA NÂNG TẦM GIÁ TRỊ

Theo Sở Nông nghiệp và Môi Trường, thời gian qua, tỉnh Đồng Tháp nỗ lực triển khai thực hiện Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong toàn chuỗi sản xuất, đặc biệt là khâu sau thu hoạch - được xem là khâu then chốt trong việc nâng cao giá trị nông sản.

Công nghệ chế biến sau thu hoạch góp phần đa dạng và nâng tầm trái thanh long Đồng Tháp.

Nhờ áp dụng các công nghệ hiện đại như: Cấp đông nhanh IQF, tiệt trùng bằng hơi nước, bao gói khí điều chỉnh (MAP), chiếu xạ, tạo màng sinh học bảo quản trái cây, chiết xuất phụ phẩm... sản phẩm nông sản chế biến của tỉnh ngày càng đa dạng, đáp ứng được tiêu chuẩn chất lượng của các thị trường khó tính như: Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Trong sản xuất lúa, tỉnh đã đạt tỷ lệ cơ giới hóa 90-100% ở khâu làm đất và thu hoạch, ứng dụng các thiết bị tự động hóa, dự báo sâu bệnh qua hệ thống GIS và sử dụng máy bay không người lái trong phun thuốc. Những tiến bộ này giúp tiết kiệm chi phí, giảm thất thoát và nâng cao hiệu quả sản xuất.

Từ thực tiễn có thể thấy, những kết quả tích cực đạt được thông qua các mô hình liên quan đến ngành hàng chủ lực như: Ngành hàng cá tra, vốn là thế mạnh của Đồng Tháp, đã chứng kiến sự “lột xác” mạnh mẽ nhờ công nghệ chế biến sau thu hoạch.

Cá tra ngoài sản phẩm phi-lê đông lạnh truyền thống (chiếm 86% kim ngạch xuất khẩu cá tra Việt Nam), các doanh nghiệp đã ứng dụng công nghệ hiện đại để tạo ra nhiều sản phẩm giá trị gia tăng cao như: Chả giò, cá tra bọc bột, cá tra ốp rau củ, cá viên, fish burger, cháo cá, cá tra xiên que.

Công nghệ chế biến sau thu hoạch đã tạo ra nhiều sản phẩm từ gạo và nâng cao hạt gạo Đồng Tháp.

Đặc biệt, các phụ phẩm như da cá, mỡ cá được chiết xuất thành collagen, gelatin, dầu cá tinh luyện (như dầu ăn Ranee của Tập đoàn Sao Mai), bột cá dùng làm thức ăn gia súc. Tổng sản lượng collagen đạt 1.800 tấn/năm, dầu cá tinh luyện đạt 17.700 tấn/năm, mỡ cá và bột cá khoảng 80.000 tấn thành phẩm/năm, một con số ấn tượng thể hiện hiệu quả của việc tận dụng phụ phẩm theo mô hình kinh tế tuần hoàn.

Đồng Tháp cũng là địa phương đi đầu trong cơ giới hóa đồng bộ ngành hàng lúa gạo. Việc áp dụng máy gặt đập liên hợp, máy bay không người lái, hệ thống dự báo sâu bệnh tự động... giúp giảm tổn thất sau thu hoạch xuống mức thấp. Bên cạnh đó, khâu chế biến sau thu hoạch được đẩy mạnh với công nghệ tách màu, tách hạt, sấy lạnh, bảo quản bằng công nghệ CAS, giúp giữ nguyên chất lượng và hương vị của gạo.

Không chỉ xuất khẩu gạo nguyên liệu, tỉnh còn phát triển mạnh các sản phẩm sau gạo như: Cháo ăn liền, hủ tiếu, miến, phở khô, bột dinh dưỡng và đặc biệt là ống hút gạo, sản phẩm sáng tạo đang được xuất khẩu sang Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu. Ngoài ra, các phụ phẩm như cám gạo được chế biến thành dầu cám, viên nén trấu được sản xuất từ vỏ trấu với 26 cơ sở đang hoạt động, phục vụ xuất khẩu sang các thị trường: Hàn Quốc, Đài Loan, EU.

Ngành hàng xoài và rau củ quả đã tận dụng công nghệ để vượt qua tính mùa vụ và nâng cao giá trị. Ngoài sản phẩm tươi đạt chuẩn VietGAP, GlobalGAP, nông dân và doanh nghiệp còn phát triển nhiều sản phẩm chế biến như: Xoài sấy dẻo, nước ép xoài, mứt xoài, rượu xoài, tận dụng trái không đạt chuẩn làm bột xoài, dưa xoài...Việc áp dụng các công nghệ bảo quản như IQF, hút chân không, MAP, tiệt trùng bằng hơi nước, chiếu xạ... giúp kéo dài thời gian bảo quản, mở rộng thị trường tiêu thụ và giảm thiểu tổn thất sau thu hoạch.

Ngoài các ngành hàng trên, ngành hàng sen - một biểu tượng văn hóa của tỉnh Đồng Tháp đã được đầu tư phát triển thành chuỗi sản phẩm đa dạng với khoảng 500 sản phẩm từ thực phẩm, mỹ phẩm đến thủ công mỹ nghệ.

Các sản phẩm nổi bật gồm: Trà tim sen, sữa sen, hạt sen sấy, tinh dầu sen, phô mai hạt sen, bánh mochi sen, trà sấy đông khô, snack củ sen...Ngoài ra, nhiều sản phẩm thủ công như tranh lá sen, thư pháp, lụa tơ sen, hoa sen ướp tươi, túi sen được gắn với phát triển du lịch, văn hóa và Chương trình OCOP đạt từ  3 - 5 sao.

XÂY DỰNG NỀN NÔNG NGHIỆP HIỆN ĐẠI, XANH, HIỆU QUẢ

Có thể thấy trong quá trình triển khai thực hiện ứng dụng công nghệ chế biến sau thu hoạch trong ngành hàng nông sản của tỉnh, bên cạnh những thuận lợi cũng còn không ít thách thức. Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh, về thuận lợi: Được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của các cấp ủy, chính quyền; sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, địa phương đã mang lại hiệu quả trong công tác triển khai thực hiện các Nghị quyết, Chương trình, Kế hoạch của tỉnh; hệ thống doanh nghiệp chế biến nông sản đang phát triển, hệ sinh thái khởi nghiệp, Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và sản phẩm công nghiệp nông thôn được quan tâm thúc đẩy; đầu tư vào thiết bị, công nghệ chế biến từng bước được cải thiện, nhiều doanh nghiệp đã đổi mới dây chuyền sản xuất hiện đại; sự phát triển của 3 khu công nghiệp và 12 cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh đang hoạt động tạo điều kiện thuận lợi thu hút đầu tư.

Công nghệ chế biến sau thu hoạch góp phần tạo ra khoảng 500 sản phẩm từ sen.

Những thách thức trong quá trình triển khai công nghệ sau thu hoạch như: Doanh nghiệp chế biến chủ yếu là nhỏ và vừa, năng lực đầu tư công nghệ hạn chế; số lượng doanh nghiệp FDI còn ít (chỉ chiếm khoảng 3,42%); sản phẩm chế biến chủ lực chưa đa dạng, giá trị gia tăng còn thấp, mô hình kinh tế tuần hoàn mới ở giai đoạn khởi đầu; hệ thống logistics phục vụ chế biến và phân phối còn yếu, chi phí cao; lao động chất lượng cao chưa đáp ứng kịp yêu cầu công nghệ mới.

Sản phẩm Trà trái mãng cầu xiêm Vĩnh Phát của Công ty TNHH Travipha được ứng dụng công nghệ chế biến sau thu hoạch đạt OCOP 5 sao.

Để khắc phục khó khăn và phát huy lợi thế, tỉnh Đồng Tháp đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ mạnh mẽ cho doanh nghiệp và người dân trong ứng dụng công nghệ chế biến nông sản: Chương trình khuyến công, hỗ trợ đổi mới công nghệ, thiết bị chế biến; chính sách ưu đãi đầu tư vào lĩnh vực bảo quản, chế biến nông sản; chính sách phát triển hợp tác, liên kết giữa nông dân – hợp tác xã – doanh nghiệp; hỗ trợ xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu, kết nối thị trường; triển khai Kế hoạch 31/KH-UBND về phát triển doanh nghiệp và khởi nghiệp đến năm 2025. Ngoài ra, về định hướng lâu dài, ngành Nông nghiệp và môi trường tỉnh xác định công nghiệp chế biến nông sản sẽ là ngành sản xuất hàng hóa quy mô lớn, có năng lực cạnh tranh cao, gắn liền với tái cơ cấu ngành Nông nghiệp và phát triển bền vững.

Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ sau thu hoạch không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là chiến lược để nâng cao chuỗi giá trị, mở rộng thị trường và xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, xanh và hiệu quả.

Với định hướng đúng đắn, sự hỗ trợ từ chính quyền và sự đồng hành của doanh nghiệp, hợp tác xã, người dân, Đồng Tháp đang từng bước trở thành trung tâm chế biến nông sản công nghệ cao của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, nơi mỗi sản phẩm nông nghiệp không chỉ là hàng hóa, mà còn là giá trị, bản sắc và niềm tự hào. Đây chính là hướng đi tất yếu để nông sản địa phương không chỉ “ra chợ”, mà còn “ra thế giới”.

HỮU THÔNG