Xây dựng đô thị thích ứng biến đổi khí hậu

Là địa phương thường xuyên hứng chịu thiên tai, thành phố Huế đang đẩy mạnh ứng dụng khoa học-công nghệ, hoàn thiện quy trình vận hành hồ chứa và nâng cao năng lực cảnh báo sớm, nhằm xây dựng đô thị có khả năng chống chịu tốt hơn trước bão lũ cực đoan.

Theo dõi, cảnh báo sớm

Trong đợt mưa lũ cuối tháng 10-2025, lần đầu tiên người dân Huế nghe tiếng còi hú vang giữa trung tâm và các khu dân cư. Ông Đặng Văn Hòa, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu (Sở Nông nghiệp và Môi trường) cho biết từ năm 2024, thành phố đã lắp đặt bốn cụm loa công suất lớn phục vụ cảnh báo thiên tai, đồng thời ban hành bộ quy ước 3 cấp báo động. Ở cấp cao nhất, hệ thống phát 5 hồi còi, mỗi hồi 30 giây, cách nhau 5 giây và lặp lại không quá ba lần, dùng để cảnh báo lũ vượt báo động III, bão khẩn cấp hoặc sóng thần.

Chiều 26/10, khi Ban chỉ huy phòng thủ dân sự kích hoạt loa cảnh báo và tăng cấp độ lúc rạng sáng 27/10, người dân trung tâm Huế đã kịp chuẩn bị, không bị bất ngờ trước cơn lũ có mực nước chỉ thấp hơn đợt lũ lịch sử tháng 11/1999 khiến 350 người thiệt mạng.

“Tôi đang chạy xe nghe loa hú, lúc đầu chưa biết chuyện chi, sau đó điện thoại báo tin lụt lớn. Nhìn bản đồ trên ứng dụng Hue-S thấy nước sông Hương lên nhanh, tôi liền đưa xe về chỗ cao gửi. Đến tối thì Huế ngập trong nước”, anh Nguyễn Mẫn, lái xe taxi ở đường Lê Duẩn kể.

Tại trung tâm điều hành, các bản tin về mực nước sông Hương, sông Bồ và lưu lượng xả từ các hồ Tả Trạch, Bình Điền, Hương Điền được phát liên tục. Người dân trong nhà hay tại điểm sơ tán đều có thể theo dõi trên điện thoại, trong khi chính quyền cơ sở kích hoạt hệ thống nhận tin nhắn yêu cầu hỗ trợ khẩn cấp. Những năm gần đây, Huế đầu tư mạnh vào hệ thống giám sát mưa lũ tự động.

Song song, hệ thống quản lý hồ chứa liên thông do JICA hỗ trợ đã kết nối ba hồ lớn trên lưu vực sông Hương-sông Bồ. Dữ liệu từ radar X-band, camera và cảm biến mực nước được cập nhật liên tục, giúp Ban chỉ huy điều tiết hợp lý, giảm thiểu thiệt hại cho hạ du.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hoàng Hải Minh cho biết, thành phố sử dụng dự báo 10 ngày của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia để vận hành hồ. Nhờ đó, các hồ có đủ thời gian hạ mực nước đón lũ, chủ động cắt giảm và kiểm soát mức độ ảnh hưởng khi xả về hạ lưu. Huế cũng thử nghiệm mô hình truyền thông “đa kênh-đa tầng” gồm loa cảnh báo, tin nhắn SMS, fanpage chính quyền, ứng dụng di động và mạng xã hội, nhằm bảo đảm không người dân nào bị bỏ lại ngoài vùng thông tin, theo Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Nguyễn Xuân Sơn. Tuy vậy, đợt lũ tháng 10/2025 bộc lộ một số hạn chế: Mất điện diện rộng khiến nhiều trạm cảnh báo và camera dừng hoạt động, đường truyền gián đoạn làm dữ liệu cập nhật chậm. Thành phố đang tính bổ sung điện dự phòng, lắp pin năng lượng mặt trời, dùng mạng LoRa và gia cố hệ thống ăng-ten chịu gió cấp 12 tại các điểm xung yếu để bảo đảm liên lạc trong mọi tình huống.

Tín hiệu của đô thị chủ động thích ứng

Ở vùng ven đô như phường Hóa Châu, ông Trần Văn Nhàn (62 tuổi) vẫn giữ thói quen leo lên “tra” (gác nhỏ sát mái nhà) mỗi khi nghe tin mưa lớn. “Nhà mô ở Huế trước ni cũng có cái tra để cất gạo, đồ quý, phòng lụt”, ông nói, “nhưng năm 1999, nước lên nhanh quá, vừa bồng con leo lên thì nước đã chạm mái, phải trổ ngói mà thoát. Khi đó mới hiểu, kinh nghiệm cũ có khi không còn kịp nữa”.

Sau 4 trận lụt liên tiếp trong 20 ngày cuối năm 2025, nhiều người dân thừa nhận “lụt chừ không giống trước”. Đô thị hóa làm thay đổi bản đồ ngập: nhiều tuyến đường, khu dân cư, đê bao mới chia cắt dòng chảy; có nơi ngập sâu hơn, có nơi thoát nhanh hơn. Ở Quảng Điền, vùng từng ngập ngâm, nay nước rút nhanh nhờ hệ thống kênh mương dẫn ra phá Tam Giang; trong khi một số khu dân cư mới lại ngập đến 70cm. Nhiều tuyến như Võ Văn Kiệt trở thành “đê” tạm, khiến mực nước hai bên chênh nhau tới nửa mét.

Người lớn tuổi thừa nhận tri thức dân gian không còn đủ chính xác. “Mưa ở thượng nguồn mà dưới ni nắng chang chang, không coi điện thoại thì không biết mô mà lần”, bà Lê Thị Thảo ở phường An Cựu nói. Trong khi đó, lớp trẻ học cách “sống chung với dữ liệu”: Mỗi đợt mưa bão đều có cập nhật theo giờ, bản đồ ngập, thông tin giao thông.

“Mấy đứa nhỏ giờ coi ứng dụng còn nhanh hơn coi ti-vi. Có lần đang lụt, coi điện thoại xong tụi nó kêu “Q đến: bằng Q đi”, rồi kéo cả nhà vô điểm sơ tán. Vô tới nơi tui mới biết là thượng nguồn mưa lớn, hồ đầy, mất khả năng điều tiết, phải chạy lên chỗ cao mới an toàn”, ông Nhàn kể.

Thành phố Huế hiện đang điều chỉnh quy hoạch đô thị theo hướng thích ứng: Mở thêm hồ điều hòa, cải tạo hệ thống thoát nước, di dời dân khỏi vùng xung yếu. Các trường học và trung tâm cộng đồng ven đô được chọn làm điểm sơ tán tạm. 26 năm sau trận lũ lịch sử 1999, Huế đã chuyển từ bị động sang chủ động trong ứng phó thiên tai. Từ tiếng còi hú cho đến những điểm dữ liệu truyền về từng phút, thành phố đang đi những bước đầu tiên trên hành trình xây dựng đô thị thích ứng biến đổi khí hậu.

Ở vùng đất “trời hành cơn lụt mỗi năm”, tiếng còi cảnh báo sẽ không còn là âm thanh của lo sợ, mà trở thành tín hiệu của một đô thị đang chủ động thích ứng, sẵn sàng hơn với thiên nhiên và với chính tương lai của mình.

Theo nhandan.vn