Đồng chí Phùng Chí Kiên - Người cộng sản mẫu mực, nhà chính trị và quân sự song toàn

ĐTO - Đồng chí Phùng Chí Kiên tên thật là Nguyễn Vĩ, sinh ngày 18/5/1901 trong gia đình nông dân ở làng Mỹ Quan, tổng Vạn Phần (nay là xã Diễn Châu, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An).

Đồng chí Phùng Chí Kiên (1901 - 1941) (Ảnh: tư liệu)

Do hoàn cảnh gia đình khó khăn, học hết bậc sơ học, Nguyễn Vĩ nghỉ học ở nhà làm ruộng. Năm 1925, Nguyễn Vĩ đi làm thuê ở ga Yên Lý, Diễn Châu. Tại đây, Nguyễn Vĩ giao lưu với nhiều người, nhiều luồng tư tưởng, trong đó có cả những người đã từng tham gia Hội Duy Tân của Phan Bội Châu và được giác ngộ, giúp đỡ, kết nạp vào Hội.

Tháng 10/1926, Nguyễn Vĩ được cử đến Quảng Châu, dự lớp huấn luyện chính trị đầu tiên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tổ chức. Nguyễn Vĩ đổi tên là Phùng Chí Kiên, sau khóa học, Phùng Chí Kiên được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi vào học Trường Quân sự Hoàng Phố. Tháng 12/1927, khởi nghĩa ở Quảng Châu nổ ra, Phùng Chí Kiên chỉ huy một đơn vị của đội quân cộng sản. Ngày 30/12/1928, Phùng Chí Kiên bị quân Tưởng Giới Thạch bắt giam tại nhà tù Quảng Châu. Sau 9 tháng giam cầm, Phùng Chí Kiên được trả tự do và trở lại Trường Quân sự Hoàng Phố.

Tháng 12/1929, Phùng Chí Kiên được kết nạp vào Đảng Cộng sản Trung Quốc, gia nhập Hồng quân, sau đó được bổ nhiệm Trung đoàn trưởng Trung đoàn 4, Quân đoàn 2, Hồng quân Đông Giang.

Tháng 12/1930, Đảng Cộng sản Đông Dương gọi Phùng Chí Kiên về Hồng Kông, được gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và được truyền đạt chủ trương, đường lối mới của Đảng. Những ngày ở Hồng Kông, đồng chí Phùng Chí Kiên được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương; tháng 1/1931, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi Phùng Chí Kiên sang học trường Đại học Phương Đông của Quốc tế cộng sản.

Năm 1934, đồng chí Phùng Chí Kiên về Ma Cao (Trung Quốc) và tham gia Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng. Tháng 3/1935, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng họp ở Ma Cao (Trung Quốc), đồng chí Phùng Chí Kiên được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được chỉ định vào Ban Thường vụ của Đảng.

Giữa năm 1937, đồng chí Phùng Chí Kiên được cử về Sài Gòn cùng đồng chí Hà Huy Tập trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng trong nước; cuối năm 1937, Đồng chí quay lại Hồng Kông (Trung Quốc) lãnh đạo Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng thay cho đồng chí Lê Hồng Phong về nước hoạt động. Cuối tháng 10/1938, đồng chí Phùng Chí Kiên bị bắt, sau đó được trả tự do và bị trục xuất khỏi Hồng Kông, đồng chí đến tỉnh Quảng Đông và Vân Nam (Trung Quốc). Giữa năm 1939, Phùng Chí Kiên có mặt tại Côn Minh, sẵn sàng cho những công việc mới của Đảng, của cách mạng trong hoàn cảnh mới.

Đầu năm 1940, Nguyễn Ái Quốc đến Côn Minh (Trung Quốc), thời gian này, Phùng Chí Kiên được làm việc gần với Người. Ngày 28/1/1941, Phùng Chí Kiên theo Nguyễn Ái Quốc về Pắc Bó, tỉnh Cao Bằng. Ở đây, đồng chí hoạt động bên cạnh Người và góp phần quan trọng vào việc xây dựng, bảo vệ khu căn cứ; biên soạn tài liệu, tổ chức giảng dạy, huấn luyện quân sự cho cán bộ Việt Minh các tỉnh: Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn và các tỉnh miền xuôi.

Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ VIII (tháng 5/1941), đồng chí Phùng Chí Kiên được bầu lại vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được phân công phụ trách công tác quân sự Đảng, trực tiếp chỉ đạo khu căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai và Đội Cứu quốc quân.

Tháng 9/1940, khởi nghĩa Bắc Sơn nổ ra, gây tiếng vang lớn trong cả nước, làm thực dân Pháp ra sức tìm cách đối phó. Cuối tháng 6/1941, Pháp mở cuộc càn quét lớn vào khu căn cứ cách mạng nhằm bắt các đồng chí lãnh đạo Đảng, tiêu diệt cơ quan đầu não của Việt Minh và lực lượng vũ trang cách mạng mới hình thành. Đồng chí Phùng Chí Kiên chỉ huy Đội Cứu quốc quân Bắc Sơn chiến đấu, phá một số trận càn lớn của Pháp. Tuy nhiên, do chênh lệch lực lượng và vũ khí, Ban lãnh đạo căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai quyết định để lại một tiểu đội chặn đối phương, còn hai tiểu đội phá vòng vây, rút lên Cao Bằng để bảo toàn lực lượng.

Ngày 19/8/1941, cánh quân do đồng chí Phùng Chí Kiên và Lương Văn Tri (Ủy viên thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ) chỉ huy qua Pò Kép (châu Na Rì, Bác Kạn) thì bị địch phục kích, nhưng đơn vị thoát được. Ngày 21/8/1941, đơn vị bị phục kích tại xã Bằng Đức. Mặc dù bị thương nặng, đồng chí Phùng Chí Kiên vẫn giữ chặt khẩu súng, bắn chặn quân địch để đồng đội thoát khỏi vòng vây; bắn hết viên đạn cuối cùng, đồng chí sa vào tay giặc. Ngày 22/8/1941, địch chặt đầu đồng chí Phùng Chí Kiên, đem cắm tại đầu cầu Ngân Sơn để uy hiếp tinh thần cán bộ và Nhân dân địa phương.

Ghi nhận công lao của đồng chí Phùng Chí Kiên trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, ngày 23/9/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 89/SL truy phong cấp tướng cho đồng chí Phùng Chí Kiên. Đây là sắc lệnh phong tướng đầu tiên của Nhà nước ta. Tháng 11/2003, Đảng, Chính phủ ra quyết định công nhận đồng chí Phùng Chí Kiên là nguyên Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng khóa I, cán bộ lãnh đạo Quân đội cấp tướng, liệt sĩ hy sinh anh dũng trong chiến đấu.

Cuộc đời, sự nghiệp của đồng chí Phùng Chí Kiên để lại cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta gương sáng mẫu mực của người chiến sĩ cộng sản trên nhiều phương diện. Kỷ niệm 123 năm Ngày sinh đồng chí Phùng Chí Kiên là dịp để chúng ta ôn lại cuộc đời, sự nghiệp và tôn vinh những công lao, cống hiến to lớn của Đồng chí đối với cách mạng Việt Nam; giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, cổ vũ, động viên các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ học tập, noi theo, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng, phát triển, bảo vệ đất nước trong thời kỳ hội nhập và phát triển.

Phú Nghĩa