Nhạc sĩ Phan Nhân với niềm tin và hy vọng

Nhạc sĩ Phan Nhân quê ở Bình Đức, Long Xuyên, An Giang nhưng lớn lên về ở Cần Thơ. Hoạt động âm nhạc từ trong kháng chiến chống Pháp, ông đã sáng tác hàng trăm ca khúc, trong số những tác phẩm nổi tiếng của ông, có một đỉnh cao đó là ca khúc Hà Nội niềm tin và hy vọng.

Nhạc sĩ Phan Nhân (bìa phải).

Còn nhỏ, Phan Nhân yêu thích thơ văn hơn cả âm nhạc. Lúc 12 tuổi, cậu còn tập tành họa thơ theo thể Đường luật thất ngôn bát cú cực kỳ nghiêm khắc về vần điệu, niêm luật. Lớn lên đi bộ đội đánh Pháp, Phan Nhân bắt đầu yêu thích âm nhạc và tập tành sáng tác. Một hôm ở bưng biền kháng chiến, bên cạnh bờ kinh xáng Rạch Giá, Hà Tiên, chàng thanh niên Phan Nhân, lúc đó ở tuổi 20, hứng chí thức mấy đêm liền bên ngọn đèn dầu con cóc với cây đàn mandoline mượn bạn chỉ còn 3 dây (mất Mi, còn Sol, Re, La), sáng tác bài hành khúc Đoàn quân Long Châu. Sau này Phan Nhân cho biết, hồi đó vốn liếng âm nhạc quá ít, khi sáng tác “2 phần dũng cảm, 8 phần liều”. Bài viết ra chẳng ai chịu đàn, chịu hát trừ phi tác giả.

Một sáng tác rất nổi tiếng của Phan Nhân, bài Hà Nội niềm tin và hy vọng, có một xuất xứ khá đặc biệt. Trong suốt 12 ngày đêm trận chiến ác liệt Điện Biên Phủ trên không trong mùa đông tháng chạp năm 1972, từ trên sân thượng của lầu bốn cơ quan Đài Tiếng nói Việt Nam ở 58 Quán Sứ Hà Nội, Phan Nhân đã tận mắt chứng kiến cuộc chiến quyết liệt và hào hùng của quân dân thủ đô Hà Nội đánh trả máy bay B52 của địch đang điên cuồng dội bom hòng khuất phục nhân dân ta. Trời Hà Nội đỏ lửa, vang rền tiếng bom đạn, những mảnh vụn B52 cháy rực, lả tả rơi... tạo cho ông cảm xúc mạnh mẽ viết nên ca khúc nổi tiếng Hà Nội niềm tin và hy vọng. Khi đặt bút sáng tác bài này, Phan Nhân đã nghĩ đến ca sĩ, người mà mình sẽ gửi gắm đứa con tinh thần sắp ra đời. Ông nhớ đến ca sĩ Trần Khánh, một giọng hát vàng của Đài Tiếng nói Việt Nam lúc bấy giờ. Ngay sau khi được ca sĩ Trần Khánh giới thiệu trên làn sóng của Đài Tiếng nói Việt Nam, bài hát ấy đã nhanh chóng phổ biến trong cả nước và vang vọng mãi trong lòng quần chúng suốt mấy thập niên qua.

Khi giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Phan Nhân sáng tác bài Tình ca đất nước. Khác với phần lớn các sáng tác viết trong dịp này có giai điệu hùng tráng, sôi động, Phan Nhân chọn cách thể hiện của riêng mình là viết theo giai điệu chậm rãi, sâu lắng nhưng lại rất tự hào. Chỉ có 4 câu, nhưng với 4 lời, ông nói lên khá hay tình yêu đất nước nay lại càng thêm thắm thiết, sâu đậm trong niềm vui đại thắng. Từ 1975, Phan Nhân trở lại miền Nam, lập nghiệp tại TPHCM, ông đã có khá nhiều sáng tác, trong đó có các bài nổi tiếng như Nhớ về Pắc Bó, Trên quê hương Minh Hải, Thành phố của tôi...

Trước giải phóng, lúc còn ở miền Bắc, Phan Nhân đã nhiều lần đến Cao Bằng. Từ 1973, ông đã bắt đầu thai nghén về đề tài này. Khi giải phóng, trước lúc về Nam, Phan Nhân còn cùng nhạc sĩ Hoàng Hiệp tranh thủ lên thăm Pắc Bó một lần nữa. Và cảm xúc về mảnh đất thiêng liêng đã chín muồi vào năm 1979 dẫn đến sự ra đời của bài Nhớ về Pắc Bó, giai điệu và tiết tấu mang đậm âm hưởng dân ca Tày của vùng đất Cao Bằng. Đó là bài hát nói về nơi tận cùng phía Bắc của đất nước, còn bài hát nói về nơi chót mũi phía Nam của đất nước của Phan Nhân chính là bài Trên quê hương Minh Hải. Đây là vùng đất Bạc Liêu, Cà Mau, cũng là nơi Phan Nhân từng lăn lộn suốt 9 năm kháng chiến chống Pháp. Sau giải phóng, liên tục suốt 3 tháng trong mùa mưa 1979, ông đi khắp U Minh, Cái Nước, Rạch Tàu, Xóm Mũi, lúc thì tàu đò, lúc thì vỏ lãi. Và kết quả sau cùng là bài hát Trên quê hương Minh Hải ra đời, nhạc ngắn, nhưng có đến 6 lời. Bà con địa phương rất yêu thích bài này. Chính quyền địa phương đã kịp thời khen thưởng tác giả.

Phan Nhân đã viết về cực Bắc và cực Nam của đất nước, nhưng không quên TPHCM. Có hàng trăm ca khúc viết về TP anh hùng này, nhưng bài Thành phố của tôi, Phan Nhân sáng tác năm 1981 cũng có nét độc đáo riêng. Cấu trúc bài hát ngắn gọn, chỉ có 4 câu và 1 câu kết (coda) với 5 lời. Câu và đoạn không theo luật cân phương một cách cứng nhắc, mà được sắp xếp một cách sáng tạo bảo đảm sự hài hòa trong tổng thể tác phẩm. Trong bài hát, cảm xúc của cái “tôi” đã hòa quyện, gắn bó hữu cơ với cái “chung” trong tình yêu TP mang tên Bác. Giai điệu mang tính tự sự sâu lắng thiết tha nhưng lại không kém phần nhiệt thành.

Ngoài các ca khúc viết cho người lớn, Phan Nhân cũng có nhiều bài cho thiếu nhi được các em nhỏ yêu thích. Năm 1990, Phan Nhân có tặng tôi một tuyển tập nhạc thiếu nhi photocopy, ngoài bìa ghi “Nhà xuất bản tại gia” dùng để coi chơi. Trong đó có 15 bài hát thiếu nhi, trước 1975 có 12 bài, sau 1975 có 3 bài. Trước 1975 có mấy bài được thiếu nhi yêu thích như Chú ếch con (1967), Chú cừu Mộc Châu (1968), Em là bông lúa Điện Biên (1968), Hàng cây ơn Bác (1969)… Sau 1975, có một bài khá nổi tiếng là Vườn cây của ba (1978 - thơ Nguyễn Duy)…

Theo SGGPO