Tại sao phải cấm quảng cáo và khuyến mại thuốc lá?

Theo Sổ tay hướng dẫn thực hiện quy định cấm quảng cáo và khuyến mại thuốc lá tại các điểm bán lẻ thuốc lá của Trường Đại học Y tế công cộng, khi hoạt động phòng, chống tác hại thuốc lá được các Quốc gia liên kết lại với mục tiêu bảo vệ các thế hệ hiện tại và tương lai khỏi những tổn thất do các căn bệnh liên quan đến thuốc lá thì ngành công nghiệp thuốc lại tiếp tục có những chiêu thức mới nhằm mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Vi phạm trong quảng cáo, trưng bày thuốc lá

Họ đẩy mạnh các hoạt động quảng cáo qua việc lợi dụng những khe hở của pháp luật, sản xuất những sản phẩm được ngụy trang dưới những cái tên lành mạnh, các loại bao bì bắt mắt, các hương vị hấp dẫn nhằm làm cho những người hút thuốc tò mò với những sản phẩm mới và tin tưởng rằng có loại thuốc lá không gây hại cho sức khỏe. Quảng cáo thuốc lá đã nâng mức tiêu thụ lên đáng kể, làm cho những người đang sử dụng hút nhiều hơn, đặc biệt là thanh thiếu niên bắt đầu hút thuốc và những người bỏ thuốc quay trở lại hút thuốc.

Các công ty thuốc lá thường coi thanh thiếu niên là những khách hàng tiềm năng vì phần lớn những người nghiện thuốc đều hút thuốc từ khi còn rất trẻ, vì thế họ tìm mọi cách để tấn công vào đối tượng này như giảm giá thuốc, bao bì nhãn mác đẹp, hào nhoáng, tìm mọi cách lách luật để quảng cáo hoặc đưa các hình ảnh lên các phương tiện thông tin cho thấy hút thuốc lá là sành điệu và là mốt thời thượng. Mặc dù các công ty này luôn phủ nhận sự liên quan giữa quảng cáo và mức tiêu thụ, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng quảng cáo thuốc lá đã nâng mức tiêu thụ lên đáng kể, làm cho những người đang sử dụng hút nhiều hơn và vị thành niên chưa sử dụng bắt đầu làm quen với thuốc lá. Theo báo cáo của Tổng Hội Y sĩ Hoa Kỳ có tiêu đề: “Ngăn ngừa sử dụng thuốc lá ở thanh thiếu niên” năm 1994 có kết luận: Quảng cáo thuốc lá có tác động đến nhận thức của thanh thiếu niên về sự phổ biến hình tượng và vai trò của hành vi hút thuốc. Những nhận thức sai lầm về điều này sẽ tạo nên những nhân tố nguy cơ về mặt tâm lý cho việc bắt đầu hút thuốc, vì vậy quảng cáo thuốc lá được xem là sẽ làm tăng nguy cơ hút thuốc ở thanh thiếu niên. Điều 13 của Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá mà Việt Nam đã tham gia nêu: “Các bên công nhận rằng lệnh cấm quảng cáo, khuyến mại thuốc lá hoàn toàn sẽ giảm mức tiêu thụ các sản phẩm thuốc lá.

Do quảng cáo thuốc lá làm tăng mức tiêu thụ sản phẩm này, nguy hiểm hơn đã khuyến khích thanh thiếu niên bắt đầu sử dụng thuốc lá nên việc cấm hoàn toàn quảng cáo, khuyến mại thuốc lá là hết sức cần thiết, góp phần ngăn ngừa và giảm tỷ lệ hút thuốc trong thanh thiếu niên Việt Nam.

Tại Việt Nam, nhận thức rõ tầm quan trọng của các vấn đề liên quan đến sử dụng thuốc lá và sức khỏe cộng đồng, Chính phủ đã đưa ra các quy định cấm liên quan đến hoạt động quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá, trong đó có Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá (có hiệu lực từ ngày 1/5/2013). Theo đó, quảng cáo và khuyến mại thuốc lá đã bị cấm hoàn toàn. Cùng đồng hành với luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, Luật Quảng cáo cũng xếp thuốc lá vào nhóm mặt hàng bị cấm quảng cáo.

Tuy nhiên, trên thực tế, tình hình thực thi các quy định này vẫn còn nhiều bất cập. Việc vi phạm các quy định tại các điểm bán lẻ vẫn diễn ra khá phổ biến, với khoảng 1/3 số điểm vi phạm cả quy định cấm quảng cáo và khuyến mại. Trong đó, hơn 90% điểm bán vi phạm quy định cấm trưng bày quá một bao, một tút hoặc một hộp đối với một nhãn hiệu thuốc lá. Một nghiên cứu gần đây được thực hiện bởi Trường Đại học Y tế công cộng và Hội Y tế công cộng Việt Nam trên 6 thành phố năm 2014 cho thấy, có đến 92,4% điểm bán lẻ trong tổng số 1.188 điểm được quan sát vi phạm ít nhất 1 tiêu chí về cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá.

TN