Tạo ra độ “sẵn lòng” để thay đổi

Để tái cơ cấu nông nghiệp thành công, vai trò của hợp tác xã (HTX) rất quan trọng, bởi từng hộ nhỏ lẻ sẽ khó xây dựng được nền nông nghiệp sản xuất theo hướng quy mô lớn, có tính cạnh tranh cao. Do vậy, tự thân người sản xuất phải ý thức hợp tác lại theo mô hình HTX để làm cầu nối và đối trọng với doanh nghiệp (DN).

Bí thư Tỉnh ủy Lê Minh Hoan khẳng định cần tạo ra sự “sẵn lòng” để doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân có điều kiện tham gia thực hiện tái cơ cấu

Điển hình như về tín dụng nông nghiệp, nếu từng hộ vay vốn sẽ không đủ điều kiện, không đủ nguồn vốn kích thích đầu tư sản xuất trung hạn và dài hạn mà chỉ đủ vượt qua khó khăn nhất định trong từng mùa vụ, chỉ đủ mua vật tư đầu vào. Trong khi đó, nếu là HTX sẽ có điều kiện tiếp cận các nguồn vốn đủ lớn để tổ chức sản xuất một cách căn bản như: đầu tư kết cấu hạ tầng, xây dựng lò sấy, kho bãi, cơ sở chế biến, tổ chức các loại hình dịch vụ cắt rửa, chế biến, đóng gói bao bì... sản xuất theo đơn vị hộ sẽ làm tăng chi phí, ngược lại HTX theo nguyên tắc “mua chung” vật tư đầu vào, “dùng chung” dịch vụ, máy móc, phương tiện sản xuất sẽ làm giảm chi phí, tăng lợi thế cạnh tranh và lợi nhuận cho người nông dân. Thêm vào đó, từng hộ riêng lẻ sẽ không có khả năng tiếp cận thông tin thị trường. Với quy mô HTX sẽ có đủ điều kiện tiếp cận DN, tăng năng lực đàm phán, từ đó tiếp cận đầy đủ thông tin thị trường để tổ chức sản xuất phù hợp thông qua vai trò dẫn dắt của DN.

Dự thảo Nghị định Luật HTX năm 2013 xác định HTX hoạt động như một loại hình DN. Tuy nhiên, như đã phân tích, trong nông nghiệp HTX phải được xem là cơ sở của nền sản xuất quy mô lớn, là cầu nối để tổ chức lại nền sản xuất nông nghiệp, là động lực trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Một khi xác định đúng vai trò, vi trí và tầm quan trọng của HTX trong tổ chức lại nền sản xuất nông nghiệp, mới có cách ứng xử phù hợp. Nếu chỉ xem HTX như một loại hình DN hoạt động đơn thuần theo quy luật thị trường thì sự hỗ trợ sẽ chỉ dừng lại ở chừng mực nhất định. Ngược lại, khi xem HTX hoạt động không chỉ theo mục đích lợi nhuận mà chính là đem lại lợi ích cho hàng triệu nông dân - xã viên thì cần mạnh dạn hơn trong việc hỗ trợ để giúp cho HTX hoạt động đủ mạnh, đủ kích thích tính tự nguyện hợp tác trong người nông dân. Đồng thời phải xây dựng HTX hoạt động đa dịch vụ như: cung ứng vật tư đầu vào, thu mua, tồn trữ, bảo quản, chế biến... Để làm được điều đó, rất cần những cơ chế, chính sách đủ mạnh để họ đầu tư “đường dài” ngoài những chính sách hỗ trợ theo mùa vụ cho từng hộ sản xuất như thời gian qua.

Thực tế từ khi thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp đã xuất hiện nhu cầu tự thân trong người sản xuất phải hợp tác lại để làm cầu nối và là đối trọng với DN. Ở chiều ngược lại, các DN cũng cần HTX hoạt động mạnh, đúng thực chất để giúp họ đàm phán gián tiếp với các hộ nông dân. Như vậy đã xuất hiện nhu cầu tự thân từ cả hai phía. Chúng tôi xem đây là tiền đề, là động lực cho tiến trình tái cơ cấu, là điều kiện tốt nhất để ứng dụng khoa học kỹ thuật, thực hiện mô hình GAP. Chính các DN, HTX ở Đồng Tháp đã nhận ra tính cấp thiết của việc xây dựng chuỗi liên kết ngành hàng và xây dựng thương hiệu cho nông sản. Chúng ta cũng định hướng đến liên kết vùng trong nhiều lĩnh vực, trong đó có nông nghiệp, nhất là giữa những địa phương có các sản phẩm tương đồng giữa đồng bằng sông Cửu Long. Nhưng tôi nghĩ rằng, trước khi nói đến liên kết vùng rộng lớn, hãy tạo điều kiện thông qua một chuỗi chính sách để người nông dân hợp tác với nhau trong từng cánh đồng cụ thể.

Người nông dân thường hay nói đến điệp khúc “được mùa mất giá”. Theo tôi, đây là “cái bẫy” mà chúng ta cần cân nhắc thấu đáo. Theo quy luật cung cầu, nếu hàng hóa dư thừa, cung tăng mà cầu không tăng, không có tác động từ bên ngoài thì giá cả đương nhiên sẽ đi xuống. Vấn đề là chúng ta không quyết định được giá cả đầu ra trong vòng quay của thị trường nhưng hoàn toàn có thể chủ động chi phí đầu vào, từ việc sử dụng đúng liều lượng phân thuốc đến lợi thế mua chung dùng chung trong một HTX. Ngoài ra, rút bớt nông sản dư thừa lúc chính vụ để chế biến, đa dạng hóa sản phẩm... cũng là giải pháp hết sức thiết thực. Tuy nhiên, muốn làm được điều này cần phải thay đổi cách nghĩ trong người nông dân, cần có sự hỗ trợ ban đầu cần thiết cho HTX, DN phát triển các loại hình chế biến nông sản. Chỉ khi có những tác động cần thiết đó, yếu tố giá mới đi đúng quy luật “tiền nào của nấy”, thoát ly khỏi vận may rủi của từng mùa vụ.

Song điểm nghẽn lớn nhất của phát triển kinh tế hợp tác hiện nay là “tư duy tiểu nông”, “văn hóa làng xã” còn ăn sâu trong tiềm thức xã hội nông thôn. Điểm yếu của nhiều HTX hiện nay là khả năng quản trị, kiến thức kinh tế thị trường, khả năng áp dụng khoa học, công nghệ, xây dựng chiến lược phát triển. Đó là thực trạng mà nhiều địa phương đang đối mặt và đang có những giải pháp đồng bộ để giúp HTX từng bước nâng cao chất lượng hoạt động. Trong đó, có việc đưa cán bộ trình độ cao về công tác tại các HTX, đồng thời tổ chức lại bộ máy ngành nông nghiệp địa phương từ quản lý nhà nước đến công tác khuyến nông, bảo vệ thực vật, thú y, chăn nuôi, trồng trọt theo hướng tiếp cận thị trường; tập trung huấn luyện cho người nông dân về cách thức làm ăn, nâng cao chất lượng nông sản và giảm chi phí sản xuất để tăng khả năng cạnh tranh.

Tái cơ cấu nông nghiệp không chỉ là chuyện của riêng ngành nông nghiệp mà là của cả hệ thống chính trị. Đặc biệt, là vai trò của HTX, DN và nông dân. Vấn đề là phải tạo ra sự “sẵn lòng” của DN, HTX và nhất là của người nông dân, nếu không có sự sẵn lòng, mọi chủ trương, chính sách hỗ trợ, mọi cách thức mà chúng ta đang làm cũng không thể phát huy trong đời sống. Quan điểm tái cơ cấu của Đồng Tháp là tổ chức lại sản xuất nông nghiệp dựa trên 3 định hướng hợp tác - liên kết - thị trường và 3 yêu cầu giảm chi phí sản xuất - nâng cao chất lượng sản phẩm - đa dạng hóa các loại nông sản chế biến. Các định hướng và yêu cầu này sẽ là xuyên suốt không chỉ với 5 ngành hàng chủ lực tỉnh lựa chọn đưa vào Đề án mà là của bất kỳ loại nông sản khác của tỉnh.

Mỹ Nhân

(Lược trích phát biểu của Bí thư Tỉnh ủy Đồng Tháp Lê Minh Hoan tại Hội nghị sơ kết 2 năm thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp vùng đồng bằng sông Cửu Long)