Thay đổi tư duy canh tác để phát triển bền vững

“Chuyện trồng rồi chặt” ở cù lao An Hòa

Nhắc đến cù lao An Hòa xã An Nhơn, huyện Châu Thành, nhiều người thường liên tưởng đến vùng chuyên canh nhãn bạt ngàn với giống nhãn nổi tiếng mang tên nhãn Châu Thành. Cù lao An Hòa nằm giữa dòng sông Sa Đéc và sông Tiền. Với đặc điểm địa hình đặc biệt nên đất ở đây có nhiều phù sa kết hợp với đất cát, rất thích hợp để phát triển cây ăn trái, đặc biệt là cây nhãn. Theo nhiều lão nông ở vùng đất này, từ khoảng những năm 50 – 60 của thế kỷ trước thì cây chôm chôm mới chính là loại cây trồng chủ lực đem lại cuộc sống khấm khá cho nông dân xứ cồn.

Nhiều nhà vườn trồng nhãn ở cù lao An Hòa quan tâm đến việc đẩy mạnh sản xuất theo quy trình để nâng cao chất lượng cho trái nhãn Châu Thành

Ông Nguyễn Văn Thuận (SN 1968) hiện là Chủ nhiệm Canh Tân Hội quán, xã An Nhơn, huyện Châu Thành tâm sự: “Khi tôi mới 8 – 9 tuổi thì đã thấy cây chôm chôm bám rễ ở xứ này. Nhiều nhà vườn xứ tôi giàu lên cũng nhờ cây chôm chôm nhưng rồi tới thời điểm nhà nhà trồng chôm chôm, người người trồng chôm chôm, giá chôm chôm bắt đầu rớt thảm nên đến khoảng những năm 80 gia đình tôi và một số nhà vườn lân cận bắt đầu chuyển sang trồng nhãn long”.

Cũng giống như chôm chôm, cây nhãn long phát triển khá thuận ở khu vực đất cồn. Thời đó, vì là mặt hàng mới lạ nên khi xuất hiện trên thị trường nhãn long rất được người tiêu dùng yêu thích và giá cũng rất cao.

Khi nhắc về cây nhãn long - một loại cây trồng từng mang lại kinh tế sung túc cho nhiều gia đình ở cù lao An Hòa, đôi mắt ông Thuận ánh nên niềm tự hào: “Tôi còn nhớ những năm đó, khi vàng vẫn còn giá 200 – 300 ngàn đồng/chỉ thì hái một giỏ xách nhãn lớn, bà xã tôi đã mua được 2 chỉ vàng. Cũng nhờ cây nhãn long mà cuộc sống gia đình của tôi bắt đầu khấm giá, có tiền cất nhà khang trang. Tuy nhiên, cũng giống như chôm chôm, phát triển thuận lợi được vài năm thì ngày càng có nhiều nhà vườn trồng nhãn long, từ chỗ ít cạnh tranh, bán giá cao thì những năm sau đó giá nhãn long cũng bắt đầu “lao dốc không phanh”.

Khoảng những năm 1995 – 1996, khi cây nhãn long dần mất đi vị thế và giá trị, ông Thuận và nhiều nông dân xứ cù lao lại bắt đầu công cuộc chuyển sang trồng cây nhãn tiêu da bò (hay còn gọi là nhãn tiêu quế). Câu chuyện về nhãn tiêu da bò được nông dân xứ cồn “viết” liên tục trong khoảng hơn 10 năm. Sau khoảng thời gian “thăng hoa”, nhãn tiêu da bò lại bước vào chu kỳ giảm giá sâu. Đi kèm với việc giá nhãn lao dốc thì dịch chổi rồng hoành hành cũng là nguyên nhân khiến cho nhiều nhà vườn ở xứ cù lao tìm hướng chuyển đổi cây trồng mới.

Sau biến cố với cây nhãn tiêu da bò, một vài nông dân ở xứ cù lao bắt đầu đi tìm kiếm những giống cây trồng mới. Trong đó, cây nhãn Idor (và sau này có tên là nhãn Châu Thành) là cây trồng được nhiều nông dân xứ cù lao yêu thích hơn hết. Nhãn Châu Thành là một giống nhãn mới do nông dân Phạm Hữu Hiện sưu tầm và nhân giống. Cũng giống như nhãn tiêu da bò, nhãn Châu Thành phát triển khá thuận lợi trên nền đất phù sa kết hợp cát pha ở miệt cồn. Ban đầu toàn cù lao An Hòa chỉ có một vài nhà vườn chuyển sang canh tác giống nhãn Châu Thành. Hiện nay có gần 80% diện tích canh tác của khu vực này đã được nông dân chuyển đổi sang trồng nhãn Châu Thành. Theo nhiều nhà vườn nơi đây, đối với những vườn nhãn trưởng thành, mỗi năm nhà vườn có thể thu hoạch từ 25 – 28 tấn/ha, lợi nhận bình quân khoảng trên 300 triệu đồng/ha. Nhãn Châu Thành không chỉ được thị trường nội địa ưa chuộng mà những năm gần đây được nhiều doanh nghiệp xuất khẩu nông sản đến thu mua xuất khẩu đi các thị trường khó tính như: Mỹ, Hàn Quốc, Châu Âu... đem lại cuộc sống sung túc cho nhiều nhà vườn xứ cồn An Hòa.

Sản phẩm nhãn Châu Thành không những được người tiêu dùng trong nước ưa chuộng mà còn được xuất khẩu đi nhiều thị trường khó tính

Thay đổi cây trồng không bằng thay đổi tư duy người trồng cây

Cũng giống như nhiều giống cây ăn trái khác từng bén rễ ở xứ cù lao An Hòa, thời gian gần đây, nhiều nông dân cảm thấy bắt đầu lo lắng khi cây nhãn Châu Thành đang có dấu hiệu bước vào thời kỳ khó khăn. Với đặc tính dễ canh tác, cho lợi nhuận cao nên những năm gần đây, nhãn Châu Thành không chỉ phát triển ở khu vực cù lao An Hòa của huyện Châu Thành mà còn đang được nhân rộng và phát triển mạnh ở nhiều tỉnh, thành khác ở đồng bằng sông Cửu Long.

Nông dân Nguyễn Thành Chiến (SN 1962) ngụ ấp Tân An, xã An Nhơn, huyện Châu Thành, thành viên Canh Tân Hội quán tâm sự: “Những năm qua, giá nhãn có dấu hiệu giảm mạnh, đặc biệt tình hình có phần căng thẳng khi dịch Covid-19 bùng phát toàn cầu. Từ đầu năm 2020 đến nay, thị trường xuất khẩu thì đóng băng trong khi thị trường nội địa thì nhãn ùn ứ, có những thời điểm giá nhãn xuống còn 12 ngàn – 15 ngàn đồng/kg, trong khi giá thành sản xuất đã 11 ngàn – 12 ngàn đồng/kg. Giờ ở địa phương, nếu nhà vườn nào sản xuất diện tích lớn thì có thể còn cầm cự được chứ diện tích chừng 1 – 2 công thì không thể sống nổi nhờ trồng nhãn nữa. Rất nhiều nhà vườn có diện tích ít đã chặt nhãn và chuyển đổi sang trồng những loại cây trồng khác. Dù trước mắt tình hình thị trường tiêu thụ nhãn có khó khăn nhưng tôi nghĩ rằng, dù tiếp tục gắn bó với cây nhãn Châu Thành hay chuyển sang loại cây trồng khác thì điều quan trọng bây giờ là phải làm là thay đổi cách canh tác, phải sản xuất sạch trước đã rồi mới nghĩ tới chuyện đòi hỏi giá cả”.

Nghĩ là làm, từ nhiều năm qua, với quyết tâm theo đuổi tư duy sản xuất nông nghiệp sạch, năm vừa qua hơn 0,7ha nhãn Châu Thành của ông Chiến đã chính thức được cấp chứng nhận VietGAP. Không dừng lại ở chuyện làm ăn một mình, ông Chiến đang phối hợp với chính quyền địa phương vận động một số nhà vườn tâm huyết ở ấp Tân An để thành lập Tổ hợp tác sản xuất nhãn ấp Tân An, cùng nhau sản xuất nhãn theo quy trình sạch để từ đó có thể thuận lợi kết nối với doanh nghiệp cung cấp vật tư đầu vào và kết nối với doanh nghiệp tiêu thụ thì mới có thể phát triển kinh tế bền vững với cây nhãn Châu Thành.

Nhãn Châu Thành dù đã được xuất khẩu đi các thị trường khó tính, song có một thực trạng là diện tích nhãn được sản xuất theo quy trình có chứng nhận đạt tiêu chuẩn vẫn còn khá khiêm tốn. Theo thống kê của Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Châu Thành, hiện toàn huyện có khoảng 3.766ha canh tác nhãn, tuy nhiên chỉ có 113,3ha nhãn được cấp chứng nhận VietGAP và 19ha đạt chứng nhận GlobalGAP. Đây là một trong những “điểm nghẽn” lớn khiến cho nhãn Châu Thành vẫn còn khó kết nối được với các doanh nghiệp thu mua.

Ông Võ Đình Trọng - Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Châu Thành cho biết, thời gian qua với sự vào cuộc mạnh mẽ của các cấp chính quyền, nhiều nông dân đã có những thay đổi rõ rệt về tư duy sản xuất nhãn. Điển hình là diện tích nhãn sản xuất theo quy trình ngày một được mở rộng. Bên cạnh những tín hiệu tích cực thì vẫn còn nhiều nhà vườn chưa quan tâm nhiều đến việc phải thay đổi tư duy sản xuất, ngại kết nối và làm việc tập thể. Điều này đã ít nhiều ảnh hưởng đến việc thực hiện chuỗi liên kết ngành hàng nhãn ở địa phương.

Để tháo gỡ những nút thắt đó, thời gian qua, huyện Châu Thành đã phối hợp với các viện, trường, ngành chức năng thực hiện các mô hình về chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật tiên tiến trong canh tác nhãn cho nông dân. Ngành nông nghiệp huyện cũng đang phối hợp với Chi Cục Bảo vệ thực vật tỉnh để tiến hành xin cấp thêm mã vùng xuất khẩu cho cây nhãn, nhằm tạo sự thuận lợi hơn cho cây nhãn xuất khẩu ở các thị trường khó tính. Bên cạnh chú trọng nâng chất cho trái nhãn tươi xuất khẩu thì địa phương cũng đang hướng đến kêu gọi doanh nghiệp đầu tư chế biến đối với trái nhãn. Bởi vì thực tế chính việc chỉ tập trung vào bán sản phẩm thô thiếu hụt các sản phẩm chế biến là nguyên nhân khiến cho trái nhãn Châu Thành khó tạo được lợi thế cạnh tranh. Điều quan trọng bây giờ là không phải chuyển sang trồng cây gì tiếp theo mà nông dân cần phải thay đổi tư duy canh tác, cần phải mở rộng diện tích sản xuất sạch và hướng đến chế biến nhiều hơn. Chỉ có con đường đó thì mới có thể giúp trái nhãn Châu Thành khai thác được hết giá trị tiềm năng vốn có và phát triển bền vững.

Mỹ Lý