Tràm Chim xứng danh Ramsar thế giới

Năm 2012, Vườn Quốc gia Tràm Chim (QGTC) được cấp Bằng chứng nhận là khu Ramsar thứ 4 của Việt Nam và là khu Ramsar thứ 2.000 của thế giới. Đây là nơi đang được bảo tồn hệ sinh thái đất ngập nước tiêu biểu cho vùng Đồng Tháp Mười thu nhỏ.

Loài chim, cá quí hiếm được bảo tồn

Vườn QGTC có 198 loài chim thuộc 49 họ, 14 bộ. Đặc biệt, ở Vườn QGTC còn có 16 loài chim quí hiếm sinh sống và được bảo vệ như: sếu đầu đỏ, già đẫy lớn, già đẫy Java, cò quắm đầu đen, cò thìa, đại bàng đen, te vàng, choi choi lưng đen, ngan cánh trắng, điên điển, cò trắng Trung Quốc, diệc Sumatra, bồ nông chân xám, giang sen, nhạn ốc và công đất.

Giám đốc Vườn QGTC - Nguyễn Văn Hùng cho biết, hiện nay có hơn 7 ngàn con cò ốc bay về sinh sống trong Vườn QGTC. Cò ốc là loài chi nước được ghi vào sách đỏ Việt Nam. Do có tầm quan trọng Quốc tế trong công tác bảo tồn các loài chim, Vườn QGTC được công nhận là một trong số các vùng chim quan trọng của Việt Nam. Trong những năm qua, Vườn QGTC bảo vệ nghiêm ngặt, gìn giữ các loài chim quí này.

Nơi có quần xã cỏ ống là nơi kiếm ăn và sinh sản của công đất và nhạn, quần xã cỏ năng là nơi ăn của các loài tiêu biểu như sếu, giang sen và già đẫy, ngoài ra quần xã sen, lúa ma, mồm mốc và quần xã rừng tràm thích nghi cho các loài chim khác về ăn, sinh sống và làm tổ. Ngoài ra còn có các loài chim mới xuất hiện đáng chú ý như: le khoang cổ, nhát hoa và gà lôi nước hiện có trong Vườn.

Bên cạnh thủy sản có 150 loài cá nước ngọt, chủ yếu là nhóm cá trắng (chiếm khoảng 75%), còn lại là nhóm cá đen, đặc trưng là cá lóc đồng, cá lóc bông và cá sặt bướm. Các loài cá nằm trong sách đỏ Việt Nam như: cá còm, cá mang rổ, cá duồng, cá hô. Số lượng động vật và thủy sản tại Vườn QGTC hoàn toàn vượt trội so với các khu bảo tồn đất ngập nước khác trong khu vực.

Có được sự đa dạng trên là do Vườn QGTC nằm trong vùng đất trũng Đồng Tháp Mười, chịu ảnh hưởng của chế độ ngập lũ sông Mekong thông qua các hệ thống kênh thủy lợi như kênh Hồng Ngự - Long An; kênh Đồng Tiến, kênh An Hòa và kênh Phú Hiệp. Đặc biệt, Vườn QGTC còn có hệ thống cống điều tiết nước: lấy nước vào trong mùa lũ và xả nước ra ngoài theo yêu cầu cụ thể. Do đó, hàng năm Vườn được bổ sung một lượng lớn nguồn lợi thủy sản, giúp duy trì được tính đa dạng sinh học.

Chính vì vậy, đây là nơi trú ngụ lý tưởng của hàng trăm loài chim nước, thực vật bậc cao, cá nước ngọt và các loài lưỡng cư, bò sát khác, trong đó có sếu đầu đỏ - loài chim quý hiếm đang được các Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế quan tâm bảo vệ.

Tràm Chim - điểm du lịch sinh thái hấp dẫn

Vườn QGTC là Khu du lịch sinh thái đặc trưng của vùng Đồng Tháp Mười thu nhỏ hấp dẫn. Tại Vườn QGTC, khách du lịch được tổ chức đi tham quan quanh khu A1 của Vườn bằng phương tiện thủy. Với tàu sức chở 15 người, tuyến dài 12km, thời gian đi 1 giờ 30 phút, có 1 đài vọng cảnh dừng chân cao 20m, tham quan chim nước. Tuyến 24km, thời gian đi 2 giờ 30 phút, có 1 đài vọng cảnh dừng chân cao 20m, tham quan chim nước, sen, lúa trời.

Khu du lịch sinh thái ở Vườn QGTC từ lâu đã nổi tiếng là “ốc đảo xanh” với cảnh quan thiên nhiên quyến rũ, đặc trưng cho vùng đất trũng Đồng Tháp Mười. Hiện nay tỉnh đầu tư hàng chục tỷ đồng làm hệ thống đường nhựa, cầu, cống cho xe du lịch đi xung quanh bìa vườn Khu A1. Nơi đây được xem là lá phổi xanh của Đồng Tháp Mười với rừng tràm có diện tích gần 3.000ha. Đây là rừng nguyên sinh, với những bưng trấp, lung, bàu đầy sen, súng, lau sậy, cà na, gáo... Trên những vạt rừng rộng mênh mông, hàng chục loài chim nước sinh sống và làm tổ quanh năm như: trích mồng đỏ, cồng cộc, le le, diệc, vịt trời...; nhiều hơn hết vẫn là đàn cò trắng hàng chục nghìn con khiến rừng tràm này được xem là vườn cò lớn nhất hiện nay ở vùng Đồng Tháp Mười.

Vào mùa khô, du khách có thể nhìn thấy những con sếu có chiều cao hơn 1,5m, các loài diệc mộc, diệc lửa với sải cánh dài hơn 1m, những con nhan điển với cái cổ thon dài vừa bay cao vừa bơi lặn và bắt cá rất giỏi... Vào mùa nước nổi, trên các cánh đồng hàng chục ngàn cánh cò trắng điểm xuyết trên nền tràm xanh tươi tạo thành một khung cảnh ngoạn mục. Còn các lung sen, đầm năng lại là nơi quy tụ hàng nghìn con trích mồng đỏ về đây thư thả nhổ những cọng năn tươi non, thỉnh thoảng cất tiếng gáy kèm theo những vũ điệu tuyệt đẹp.

Giải pháp từ mọi nguồn lực để bảo vệ

Vườn QGTC được đê bao bảo vệ xung quanh với chiều dài 53km. Để ngăn chặn sự xâm phạm đánh bắt chim, cá và hủy hoại các loài động thực vật khác từ cộng đồng dân cư trong vùng đệm, những năm qua được sự tài trợ của các tổ chức trong và ngoài nước, Vườn QGTC đã phối hợp với chính quyền, đoàn thể địa phương tiến hành một số dự án hỗ trợ cộng đồng phát triển kinh tế, giảm sức ép người dân vào Vườn như: hỗ trợ dịch chuyển hàng trăm hộ dân vào các cụm tuyến dân cư; hàng năm mở các lớp giáo dục cộng đồng về chuyên đề các văn bản pháp luật về quản lý, bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học...; các tổ chức trong nước và ngoài nước tài trợ hộ nghèo ở các xã vùng đệm vay để làm kinh tế gia đình, nhằm giúp cho nhân dân trong vùng thay đổi hành vi, nâng cao nhận thức, qua đó giải quyết các mâu thuẫn về đất ngập nước và vấn đề sinh kế cho người dân vùng đất ngập nước.

Các nhà khoa học đưa ra nhiều giải pháp điều chỉnh phục hồi chế độ thủy văn, đốt cỏ có kiểm soát, phục hồi các quần xã thực vật chính; tăng cường quản lý rừng bằng cách tái sinh tự nhiên, trồng thêm làm giàu rừng kết hợp với giao khoán trồng cho dân và lập các mô hình nông lâm, tăng cường bảo vệ phòng, chống cháy, quản lý đồng cỏ và khu vực sen, súng; trồng thêm cây phân tán, làm tăng thêm thu nhập của dân cư trong vùng từ nông lâm nghiệp. Vấn đề quản lý tốt tài nguyên không chỉ về phía Nhà nước tăng cường bộ máy quản lý, pháp luật và quy chế mà tạo cơ chế và chính sách để người dân tham gia bảo vệ quản lý nguồn tài nguyên.

Vườn QGTC còn tổ chức khai thác hợp lý thủy sản trong Vườn, Tổ chức tham quan, du lịch sinh thái kết hợp với giáo dục bảo tồn, quảng bá sản phẩm du lịch Tràm Chim, xây dựng dự án diệt trừ các loài sinh vật ngoại lai nguy hại như cây mai dương và ốc bươu vàng; hợp tác với tổ chức CARE thực hiện dự án “Sử dụng phát triển bền vững tài nguyên thiên nhiên”... Vườn QGTC không chỉ là nơi nghiên cứu về vùng đất ngập nước, bảo tồn những giá trị văn hóa mà còn góp phần giáo dục truyền thống cách mạng, lòng tự hào dân tộc cho các thế hệ, nơi lưu giữ những phong tục, tập quán của người dân Phương Nam “một thời khai hoang mở đất”. Tràm Chim xứng đáng là khu Ramsar- khu đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế, góp phần vào sự phát triển bền vững chung cho vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Tỉnh Đồng Tháp đã phê duyệt quy hoạch và đầu tư gần 208 tỷ đồng cho việc bảo tồn và phát triển bền vững Vườn QGTC giai đoạn 2013-2020. Mục tiêu và nhiệm vụ quan trọng của Quy hoạch này là bảo vệ và bảo tồn khu rừng đặc dụng với các cảnh quan tiêu biểu, các hệ sinh thái đất ngập nước đặc thù, các loài động, thực vật quý, hiếm của vùng Đồng Tháp Mười như một mẫu chuẩn quốc gia về một vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế của một khu Ramsar.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Nguyễn Văn Dương đã chỉ đạo Vườn QGTC kịp thời nghiên cứu, điều chỉnh tạo môi trường sống tốt để cho các loài động, thực vật quí hiếm như sếu, lúa trời... là biểu tượng của vườn, bảo tồn cho thế hệ mai sau, đồng thời tác động nghiên cứu, tạo nguồn thức ăn, tạo gen cho các loài đặt trưng của vùng Đồng Tháp Mười tiếp tục sinh sống, phát triển, đồng thời thường xuyên quản lý, thống kê, điều tra hàng năm để có giải pháp bảo tồn, xứng đáng là khu Ramsar của thế giới.

Nguyễn Văn Trí

Vườn QGTC, ở huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp có tổng diện tích tự nhiên 7.313ha. Vườn được xây dựng năm 1985 và ngày 29/12/1998 được Chính phủ công nhận là Vườn Quốc gia. Vườn QGTC có thảm thực vật phong phú với hơn 130 loài thực vật bậc cao, với 6 kiểu quần xã đặc trưng: quần xã sen, lúa trời, năng, mồm mốc, cỏ ống và quần xã rừng tràm. Hệ chim nước có 231 loài, thuỷ sản có 150 loài cá nước ngọt, 191 loài thực vật. Hệ thủy sinh vật đa dạng, phong phú với gần 185 loài thực vật nổi, gần 350 loài phiêu sinh thực vật, 34 loài bò sát lưỡng cư...