Hấp lực của lan gấm

“Gần đây, các phương tiện thông tin đại chúng lại rộ lên tin bà con, học sinh ở Kon Tum đổ xô nhau vào rừng tìm kiếm một loại cây lan có tên là kim cương (lan gấm) để bán lại giá cao cho các tư thương. Ngoài yếu tố kinh tế, tại sao cây kim cương lại có hấp lực lớn như vậy?”

Cây kim cương, thật ra là cây lan gấm, còn gọi là kim tuyến, kim tuyến liên, mộc sơn thạch tùng, thạch tằm, lá gấm. Tên khoa học là Anoechilus roxburglihayata, thuộc họ: Lan (Orchidaceae).

Cây lan gấm là loài địa lan thân bò rồi đứng, cao khoảng 20cm, thân tròn có nhiều nách. Lá trơn hình trứng hay hình ê líp, mặt trên màu xanh đen, mặt dưới của lá màu tím đỏ. Gân lá nhỏ màu vàng kim rất đẹp phân bổ như mạng nhện từ 5 chủ mạch gân chính nên gọi là kim tuyến liên. Thường thấy cây ra hoa vào tháng 7 - 9, có khi còn kéo dài đến dịp Tết âm lịch, hoa màu trắng, nhụy hoa có lông. Cây lan gấm có tại các vùng rừng già Lâm Đồng (Đà Lạt, Lạc Dương, Đơn Dương, Di Linh), Kon Tum…

Theo Đông y, lan gấm có vị ngọt, hơi chát, tính mát, có tác dụng chữa thần kinh suy nhược, ho khan, đau họng, cao huyết áp, suy thận; chữa di tinh, đau lưng, phong thấp, làm tiêu đờm, giải độc, giải nhiệt, viêm khí quản, viêm gan mãn tính, an thần, nhuận phế (mát phổi) và tăng cường sức khỏe, làm khí huyết lưu thông.

Bộ phận dùng là toàn cây. Được thu hái toàn cây quanh năm, rửa sạch, dùng tươi hay phơi khô dùng dần. Trước đây, khi cây kim cương chưa có giá, người dân thường đi hái về để nấu canh ăn; cây có vị ngọt, tựa như rau mồng tơi.

Ở Việt Nam, cây lan gấm ít có tài liệu nghiên cứu và ít dùng làm thuốc cho nên không tiêu thụ với lượng lớn ở Việt Nam.

Thế tại sao lan gấm (kim cương) lại được bà con đổ xô đi tìm? Chủ yếu là bán cho các tư thương Trung Quốc, Đài Loan. Những nguồn tài liệu về y học của Đài loan cho thấy cây lan gấm lại là vị thuốc được coi là rất quý.

Theo dược điển của Đài Loan thì cây lan gấm có tác dụng tăng cường sức khỏe, làm khí huyết lưu thông. Cây thuốc có tính kháng khuẩn, chữa các bệnh viêm khí quản, viêm gan mãn tính. Ngoài ra còn dùng chữa thần kinh suy nhược, chữa ho khan, đau họng, cao huyết áp, suy thận, chữa di tinh, đau lưng, phong thấp, làm tiêu đờm, giải độc, giải nhiệt.

Cây lan gấm dùng cả cây tươi hoặc khô sắc uống. Liều dùng trong ngày khoảng 20g tươi hoặc 5g khô. Dùng ngoài: cả cây tươi giã nát đắp chỗ vết thương sưng đau.

Sách Thanh thảo gia đình tự liệu pháp ghi: trẻ em hay khóc dùng kim tuyến liên sắc uống sẽ khỏi.

Sách Khoa học quốc dược cho rằng: “Kim tuyến liên là một trong những dược thảo quý giá, giúp bổ máu, dưỡng âm, chữa trị nóng phổi và nóng gan”.

Những công trình nghiên cứu của ngành dược học và các kinh nghiệm của các thầy thuốc Đài Loan cho thấy lan gấm có một số công dụng sau:

- Toàn thân cây thuốc được dùng để làm tăng cường sức khỏe, chủ trị bệnh phổi, di tinh, xuất tinh sớm, yếu gan, yếu tỳ và các vết thương do rắn cắn; còn có tác dụng bổ máu, giải nhiệt (Tả Mộc Thuần).

- Lan gấm có vị ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, thanh huyết, bổ phổi, giải trừ u uất, thông trung khí, bồi dưỡng sức khỏe, chủ trị lục phủ ngũ tạng đẩy lùi tâm hỏa, nóng gan, bệnh phổi, thổ huyết, ho hen, đau ngực, đau lá lách, đau cuống họng, cao huyết áp, trẻ con chậm lớn, suy thận (Cam Vĩ Tùng).

- Hạ sốt, giải nhiệt, giải trừ u uất phiền muộn, trị ho khan, đau ngực, đau họng, sắc uống với nước đường (Lâm Minh Quyền).

- Người dân tộc miền núi (Đài Loan) thường dùng kim tuyến liên sắc uống để trị đau ruột, đau bụng, sốt cao, đắp bên ngoài để trị các chỗ sưng vết thương và chỗ bị rắn cắn (Sơn Điền Kim Trị).

- Thanh huyết, nhuận phổi, trị bệnh phổi: sắc uống với nước đường (Khưu Tải Phúc).

- Kim tuyến liên 20 phân, sắc uống với nước đường, có tác dụng thanh huyết, trị bệnh cao huyết áp (Diệp Hải Ba).

Qua các dẫn chứng trên cho thấy đối với người Đài Loan, cây lan gấm được dùng trị bệnh khá rộng rãi, có mặt ở các tiệm thuốc Đông dược… Vì vậy, nhu cầu tiêu thụ thuốc với lượng lớn là điều đương nhiên. Thế nhưng, lan gấm rất khó tìm, vì cây mọc trong rừng sâu, gốc đá, ở độ cao 700 - 1.000m. Ở Việt Nam, cây chỉ mọc vào mùa mưa, khi hoa nở rụng hạt xuống đất và mọc cây con. Cây thường mọc trên vùng đất ẩm thấp, dưới tán rừng già. Tại tỉnh Kon Tum, cây chỉ có mặt tại các huyện Kon Plông, Tu Mơ Rông, Đak Glei… Vì vậy, gần đây người dân, thậm chí cả học sinh huyện Kon Plông đua nhau vào rừng tìm lan gấm để bán lại với giá cao cho các tư thương. Nếu cứ đà săn lùng như vậy thì chẳng bao lâu lan gấm sẽ bị tận diệt một cách oan uổng!

Theo các sách thuốc đã phổ biến thì lan gấm được dùng để chữa ho, khạc ra máu, thần kinh suy nhược chứ không phải để chữa tim mạch hay ung thư như người ta đồn đại.

Qua sự kiện săn lùng cây kim cương, các nhà nghiên cứu Việt Nam cũng nên nghiên cứu sâu hơn về tác dụng của cây thuốc này, tránh mất đi một dược liệu quý hiếm có lợi ích cho sức khỏe người bệnh.

(Theo SK&ĐS)